Сайт Юрыя Міхеда (a.k.a. juras14)

Чыгунка

Чыгунка цяпер таксама пачынаецца з інтэрнэту. Прагрэс няспынны, і яму пакараюцца нават цяжкія на ўздым расейскія дзяржкарпарацыі. Цяпер квіткі можна замовіць на сайце, аплаціўшы крэдытнай картай. Гэта зручна — ня трэба ехаць на вакзал, стаяць у доўгай чарзе, затым, падышоўшы да тоўстага шкла, цераз мікрафон прасіць жанчыну за ім паглядзець, калі ёсьць месца на пэўную дату, каб не бакавое і не каля туалету, даваць ёй пашпарт, нешта ўдакладняць, суадносіць... Усе гэтыя клопаты сталі залішнімі — цяпер можна, не сьпяшаючыся, увесьці патрэбныя даты, выбраць самы зручны для цябе цягнік, тып вагона і месца — пры ўмове, што месца яшчэ не занятае. Як толькі плацёж ухвалены банкам, можна ні пра што не турбавацца — месца зарэзэрваванае, і цяпер застанецца толькі прыйсьці на вакзал на пяць хвілін раней, каб на ўсякі выпадак раздрукаваць квіток, хаця па вялікім рахунку патрэбы няма ўжо і ў гэтым.

Тэрміналы на вакзалах чамусьці ніколі ня счытваюць разьмешчаны на квітанцыі штрых-код, і нумары кожны раз даводзіцца ўводзіць уручную. З аўтамата выскоквае квіток на цьвёрдай кардоннай паперы з закругленымі бакамі, магнітнай стужкай і пэрфараванай лініяй — зусім як на самалёт. Гэта выдатна — нават ня хочацца засмучацца з нагоды таго, што не працуе сканэр.

Цягнік часта бывае зручнейшым за самалёт, бо апошнім можна дабрацца далёка ня ўсюды. У савецкі час можна было ляцець адкуль і куды заўгодна, але цяпер большасьць рэйсаў зьдзяйсьняюцца толькі да Масквы і назад — вызначальнай умовай стала рэнтабэльнасьць. Таму цягнік часьцяком становіцца адзіным варыянтам.

Вакзал — месца зь нейкай спэцыфічнай аўрай. Нідзе больш не адбываецца столькі сустрэчаў і расстаньняў, як тут. Таму ён заўсёды выклікае нейкую сумную трывогу. Ля самога будынку заўсёды стаяць шэрагі з таксістаў — у правінцыі яны езьдзяць на старэнькіх «ладах» або «лёґанах». Усярэдзіне — звыклыя гам і мітусьня. Народ сядзіць на торбах, стаіць у чэргах да білетных касаў, чытае табло раскладаў. Ты выходзіш на пэрон і ўдыхаеш знаёмы зь дзяцінства «чыґуначны пах» — так пахне крэазот, якім прамакаюць шпалы, і згарэлае дызэльнае паліва. Цягнік ужо стаіць, на пэроне шмат народу. Людзі размаўляюць, абдымаюцца на разьвітаньне. Нейкiя два закаханых разьвітваюцца так, нібы робяць гэта ў апошні раз. Цябе ж ніхто не праводзіць, таму ты адразу паказваеш правадніку квіток і праходзіш у вагон. Калі сумка на колах, яна заўсёды чапляецца за дыван. Прыціскаешся праз калідор, знаходзіш сваё месца або сваё купэ. Кладзеш рэчы пад паліцу, здымаеш верхнюю вопратку, садзішся, адсоўваеш фіранку на акне. Правяраеш на мабільніку час, чакаеш. Перад адпраўленьнем лякаматыў штурхае вагоны назад — гэта многія заўважалі, наўрад ці разумеючы, навошта гэта робіцца — адказ можна знайсьці ў школьным падручніку па фізыцы. Затым састаў пачынае павольна набіраць хуткасьць. Тыя, хто застаўся, яшчэ некалькі сэкунд ідуць за вагонам і камусьці махаюць. А ты думаеш пра тое, што нейкі этап твайго жыцьця стаў толькі што стаў мінулым.

Калі цягнік фірмовы, я часта ежджу ў пляцкарце. Калі езьдзіш адзін, асаблівай розьніцы не адчуваецца, а пераплачваць мае сэнс толькі ў танных цягніках, дзе пляцкарт занадта неахайны. Кляс вагона моцна ўплывае на тое, якімі будуць твае спадарожнікі.

Пляцкарт — найдэмакратычнейшы від транспарту, а ягоныя пасажыры — найбольш прадстаўнічы зрэз расейскага грамадства. Насупраць сядзіць жанчына гадоў сарака пяці, якая чытае нейкую бэлетрыстыку ў мяккай маляўнічай вокладцы. Невядомая кніга невядомага аўтара. Перад ёй ляжыць старая «Нокіа». Іншы тэлефон ёй і не патрэбны — яна ўсё роўна не разьбярэцца, як ім карыстацца. Чамусьці здаецца, што ў жыцьці яна вельмі нэрвовая і жыве з мужам, які ёй даўно надакучыў, і дзецьмі, якія знаходзяцца ў «цяжкім» узросьце. Такое ўражаньне складваецца ад таго, што ейны твар выглядае вельмі стомленым, і на ім пачалі зьяўляцца зморшчыны. На верхняй паліцы над ёй — пяцідзесяцігадовы дзядзька, рабочы ў клятчастай кашулі, з худымі, але жылістымі рукамі, абветраным тварам і старой сіняй татуіроўкай, якая расплылася ад часу. Ад яго пахне тытунём, і ён спрабуе жартаваць, імкнучыся зрабіць уражаньне на жанчыну з кніжкай. Ён прыязны і гаварлівы.

На другой верхняй паліцы — тоўсты і лысаваты вусаты мужык, падобны на стэрэатыпнага кіроўцу маршруткі. Ён чытае нейкую жоўтую прэсу, накшталт «Камсамольскай праўды», або разгадвае крыжаванкі. Пры поглядзе на яго здаецца, што ён напэўна любіць піць піва, слухаць шансон, і заходзіць «адпачыць» да суседкі паверхам вышэй. Дзіўна, што яму спатрэбілася кудысьці ехаць.

На бакавых месцах, дзе я з-за росту ніколі ня ежджу, сядзяць двое. Старая ў хустцы, ля якой стаіць на падлозе пацёртая поліэтыленавая торба ў палоску, падобная да тых, зь якімі ў дзевяностых езьдзілі «чаўнакі». Старая есьць загадзя нарыхтаваныя яйкі і хлеб зь невялікага цэлафанавага пакеціка. Насупраць яе — сымпатычная маладая дзяўчынка-студэнтка, апранутая па сучаснай модзе, сядзіць, уткнуўшыся ў свой мабільнік. Я стараюся не глядзець у ейны бок. А вось дужаму пацанчыку ў паласатым трыко з суседняй сэкцыі напэўна атрымаецца завязаць нейкае знаёмства.

У купэ кантынгент ўжо крыху іншы. Там звычайна езьдзяць прадстаўнікі сярэдняга клясу. Уладальнікі кватэраў з эўрарамонтам і новых узятых у крэдыт аўтамабіляў тыпу «Таёты Камры», што пару-тройку разоў на год дазваляюць сабе зьлятаць у Эўропу ці Турцыю. Людзі, якія ў вачах іншых ўжо патрапілі ў катэгорыю «пасьпяховых», але з магчымасьцю хутка адтуль выпасьці, як наглядна паказаў крызіс.

У СВ я ежджу ня вельмі часта — толькі калі іншых квіткоў ужо не засталося. Звычайна ў такіх вагонах езьдзяць удваіх, але калі ты адзін, то ёсьць высокі шанец таго, што табе ў пасажыры патрапіць тыпаж пад назвай «расейскі начальнік». Гэта будзе буйны і высокі мужык з салідным жыватом, шырокім тварам, і даволі спэцыфічнай манэрай размовы. Гаспадар буйной фірмы, што выжыў у ліхія дзевяностыя і зараз едзе з Масквы на сваю малую радзіму, або ж правінцыйны бізнэсмэн, які накіроўваецца ў сталіцу па сваіх важных справах. Ягоныя інтанацыі, міміка і жэсты не пакідаюць сумненьня ў тым, што што ён «нюхнуў жыцьця», «за базар адказвае», і ўсё трымае пад сваім кантролем. Яго несумненна ўсе называюць па імі па бацьку, ён абавязкова мае Каен, Ікс-пяць ці Ленд Крузэр з блатнымі нумарамі, трохпавярховы загарадны дом з лазьняй у падвале, старую і непрыгожую жонка, што лятае ў Эўропу на шопінг, і 20-гадовую каханку-садзяржанку са зьнешнасьцю фотамадэлі.

Перавага такіх людзей як спадарожнікаў у тым, што яны ніколі ня стануць задаваць асабістых пытаньняў або «церці за жыцьцё», як гэта часта робяць пасажыры пляцкарту. У іхных колах такія рэчы не прынятыя. Аднак, калі ты не выглядаеш гэтак жа «рэспэктабэльна», то напэўна адчуеш, што да цябе ставяцца паблажліва.

Цяпер колькасьць рэчаў, якімі можна заняць сябе ў дарозе, значна павялічылася. Калісьці адзіным выхадам былі кнігі і газэты, а цяпер многія дастаюць ноўтбукі і глядзяць па іх кіно. Калі ёсьць мабільны мадэм ці смартфон, можна нават выходзіць у інтэрнэт. Праўда, сувязь пастаянна зьнікае, ды й разэткі пакуль ёсьць далёка не ва ўсіх вагонах. У старых купэ часта назіраеш працягнутыя ў калідор драты, якія тырчаць зь дзьвярных шчылін. Калі ж вам пашанцавала ехаць на зусім новым вагоне, у вас будзе індывідуальная разэтка. Калісьці гэта здавалася неверагодным.

Тым часам за акном праплываюць краявіды. Яны знаёмыя зь дзяцінства, але цяпер наштурхваюць на развагі. Мільгаюць прыдарожныя слупы. Калі глядзець на правіслыя драты, што ідуць па іх, здаецца, што яны ўвесь час апускаюцца і падымаюцца. Уздоўж дарогі цягнуцца бясконцыя бэтонныя платы. Надпісы на іх адлюстроўваюць усе бакі жыцьця — ад асабістых праблемаў да палітычнага пратэсту. Мільгаюць бясформенныя наґрувашчваньні нейкіх прамысловых пабудоў, складоў, стаянак, гаражоў. Удалечыні віднеюцца шэрыя шматпавярхоўкі спальных раёнаў, пазалочаныя купалы цэркваў, люстраныя вокны офісных будынкаў, безаконныя скрынкі гандлёвых цэнтраў. На вузкіх дарогах якія стаяць за закрытымі шляґбаўмамі пераездаў чэргі запыленых аўтамабіляў. Пакрытыя кіёскамі плятформы прыгарадных станцыяў. Бясконцыя таварныя вагоны з запэцканымі нафтапрадуктамі цыстэрнамі на запасных шляхах. Цаґляныя катэджы за трохмэтровымі сьценамі. Счарнелыя драўляныя дамы з пакрыўленымі агароджамі. Крыва паўскопваныя агароды з бульбай. Дачныя пасёлкі зь іржавымі бакамі для вады. Шырокія рэкі і вузкія, амаль высахлыя раўчукі, празь якія пракладзены чыґуначныя масты. Бярозавыя гаі і зарослыя бур’янам палі, што ўбягаюць за гарызонт, і якія ўвосень залівае густы непраглядны туман. Балоты, хмызьнякі і маленькія азёры са стаячай вадой. Незнаёмыя безыменныя вёскі, каля якіх не спыняюцца цягнікі. Вузкія сьцяжынкі, якія бягуць паралельна шляхам. Аблезлыя гмахі элеватараў з выкладзенымі цаґлінамі надпісамі, што праслаўляюць КПСС, і цяпер нагадваюць кадры з постапакаліпсычнага фільму. Высакавольтныя лініі. Трактары, газэлі, старыя савецкія машыны. Могілкі.

Гэта Расея. Мая радзіма. Краіна, што калісьці захлынулася ў крыві, потым у брудзе, а цяпер у хлусьні, але ўсё роўна спрабуе неяк жыць. Ці выбярэцца яна з гэтай ямы абыякавасьці, распусты, подласьці, варожасьці, змроку? Або мы вымушаныя назіраць агонію імпэрыі, што калісьці давала сьвету вялікіх пісьменьнікаў, таленавітых вынаходнікаў і дасьледчыкаў космасу, а цяпер стала разбуранай краінай з жабрацкім абалваненым насельніцтвам і бандай мярзотнікаў на чале, якія намагаюцца прыхоўваць свае ліхадзействы пры дапамозе хлусьні, цемрашальства і ваенных злачынстваў? Аб дрэнным зараз ня хочацца думаць, але цяжка быць рускім, у якога не памерла пачуцьцё нацыянальнай рэфлексіі.

«Малады чалавек, зьніміце матрац» ​​— зьвяртаецца спадарожніца. Чамусьці я моцна не люблю гэты зварот. Калісьці высакародных «судараў» і «гаспод» замянілі панібрацкімі «грамадзянамі» і «таварышамі», а потым і грэбліва-пралетарскімі «мужчынамі» і «жанчынамі». Зьмена агульнапрынятага звароту — наглядная ілюстрацыя культурнай трансфармацыі грамадзтва. Тым ня менш, той факт, што ў чыіхсьці вачах я ўсё яшчэ «малады чалавек», а не «мужчына», бязьмерна цешыць.

Ноч у цягніку — дзіўны час. Дрымота, выкліканая стомленасьцю учорашняга дня, доўжыцца нядоўга. Пасьля праведзенай у паўзабыцьці гадзіны прыходзіць бяссоньне. Гэта не звычайнае бяссоньне, якое бывае дома. Гэта той незразумелы стан бязладных думак, вар’яцкіх размоваў за жыцьцё з самім сабой, бессэнсоўных мараў і разваг, які можа быць толькі ў начным цягніку. Зусім як у песьні Паўла Волі:

И мысли в твоей голове. В твоей голове. В твоей голове... ¹

Часам цягнік спыняецца на нейкай станцыі. Мае быць, гэта буйны горад — міма паўстанкаў хуткія цягнікі праносяцца, амаль не запавольваючы хуткасьць. На вуліцы рэха з расстаноўкай, але манатонна зачытвае складзеную па стандартнай форме аб’яву. «Скорый поезд номер семьдесят два, Белгород—Москва, прибыл на шестой путь четвёртой платформы». Дыктар заўсёды робіць націск на другім горадзе. Першы горад ужо ня важны. Гомель, Котлас, Варкута, Санкт-Пецярбург... Гэта мінулае. Ён патрэбны толькі для таго, каб даведацца, куды ты цяпер накіроўваешся.

Чуецца прыглушанае скрыганьне — праваднік падымае падножку. Гэта ж чацьвёртая платформа, яна ня можа быць высокай. У вагон уваходзіць пара чалавек з торбамі, уносячы некаторае ажыўленьне ў гэтую сьпячую прастору, і ты трохі ім спачуваеш — на праходзячым цягніку зьязджаць непрыемна, асабліва калі робіш гэта глухой ноччу. Затым шум спыняецца. Вакол надыходзіць цішыня, ярка блішчыць асьветленая вулічным ліхтаром шторка. Аб’яўляюць аб адпраўленьні, далёка наперадзе лякаматыў дае гудок, і цягнік рушыць. Цяпер акно то асьвятляецца яркім сьвятлом, то зноў апускаецца ў цемру. Нарэшце, апошні ліхтар гораду застаецца пазаду, і зараз звонку зноў няма нічога, акрамя чарноцьця.

Побач на століку зьвініць пакінутая ў пустой чайнай шклянцы лыжка. Штось паскрыпвае і пастуквае, але ты не зьвяртаеш на гэтыя гукі ўвагі. Гэта звычайны шумавы фон, такі ж, як рытмічнае пастукваньне колаў на стыках рэек.

Гэта час апусканьня ў думкі. Яны могуць быць рознымі. Звычайна яны залежаць ад таго, куды ты едзеш. Магчыма, цябе чакаюць сустрэчы з роднымі людзьмі і дарагімі сэрцу месцамі, і тады на душы ў цябе цёпла, ты прадчуваеш нешта добрае і будуеш пляны на гэты невялікі прамежак часу. Здаецца, што ён будзе доўгім, і табе асабліва добра ад таго, што ён яшчэ нават не пачаўся. Як у «Любэ»:

Здравствуй город далёкий провинциальный,
Здравствуй детство забытое, золотое... ²

Зусім іншая справа, калі ты зьяжджаеш. Шчасьлівы час заўсёды пралятае хутка і незаўважна. Момант растаньня, які ты столькі разоў неахвотна сабе ўяўляў, цяпер таксама ў мінулым, і цягнік усё далей і далей уносіць цябе ад гэтага часу. Ты пракручваеш у галаве нейкія моманты, думаеш пра тое, што шмат чаго не пасьпеў і многае, як звычайна, зрабіў няправільна. Зрэшты, тыя, каму ты сапраўды дарагі, разумеюць бяз слоў. Прынамсі, табе хочацца ў гэта верыць.

Ты аналізуеш свае думкі і пачуцьці. Марыш. Пра тое, што калі-небудзь паміж тваім домам, дзе цябе чакаюць, і тваім «пастаянным месцам жыхарства» ня будзе тысяч кілямэтраў. Пра тое, што табе ня трэба будзе пакідаць гэтыя месцы, і зьязджаць туды, дзе холадна і самотна. Пра тое, што зможаш зрабіць жыцьцё лепшым, зможаш вырвацца і замкнёнага кола міжнародных аэрапортаў і чыґунак, плянаў і раскладаў, бяссонных начэй і дажджлівых сьвітанкаў, чужых і абыякавых людзей, што выпадкова аказваюцца побач, а потым назаўсёды зьнікаюць. Як любы чалавек на гэтай зямлі, ты спадзяешся на лепшае. Але час няўмольна бяжыць. Гэты цягнік ідзе па раскладзе, ня робіць выпадковых прыпынкаў, і ўся мэта ягонага існаваньня — бясконцае курсаваньне паміж двума гарадамі. Ён ніколі ня пойдзе па іншым маршруце. І цалкам відавочна, што рана ці позна яго сьпішуць і адправяць у мэталалом. І ўсё ж ткі, так ня хочацца пра гэта думаць!

Паступова і непрыкметна, на цябе зноў апускаецца кароткі сон. Ты прачнешся яшчэ некалькі разоў. Калі за акном пачынае сьвітаць, сон сыходзіць канчаткова. У гэты час нядрэнна было б пайсьці і зрабіць усе ранішнія працэдуры, не баючыся, што прыбіральня спатрэбіцца каму-небудзь яшчэ. Але так ня хочацца ўставаць.

Народ паціху прачынаецца, купляе габату, здае бялізну. Выключаныя на ноч мабільнікі пішчаць, атрымліваючы эсэмэскі, якія прыйшлі за гэты час. Жанчыны наводзяць макіяж. Маўклівая мітусьня хмурнай раніцы ў хуткім цягніку.

Праз паўгадзіны цягнік падыдзе да Масквы, людзі зьбяруцца ў праходзе і будуць павольна выходзіць, каб, прайшоўшы па патрэсканым асфальце пэрона, назаўжды растварыцца ў велізарных драўляных дзьвярах уваходаў у мэтрапалітэн.

А можа быць, ты адзін саскочыш з падножкі ў сьнег на дальняй прамежкавай станцыі, праз пару хвілін састаў сыдзе, абдаўшы цябе халодным ветрам, і чырвоныя агеньчыкі апошняга вагона хутка зьнікнуць у шэрай смузе сьнегападу.

2011

 

Чыгунка

¹ Павел Воля. «Маме».
² Павел Жагун. «Не глядзі на гадзіньнік».