Эўропа 2014, ч. 3. Гааґа

Паўднёвая Галяндыя, Нідэрлянды, жнівень 2014
Google Мапы, Яндэкс.Мапы

Раней я казаў, што ў мяне ва ўсім сьвеце ёсьць любімыя гарады. Цяпер можна з упэўненасьцю сказаць, што спадабацца можа ня толькі горад, але і цэлая краіна. Калі б у мяне была магчымасьць выбраць, дзе нарадзіцца, я б бяз роздумаў сказаў, што хачу нарадзіцца ў Нідэрляндах. Краіны, дзе было б настолькі добра, ва ўсім сьвеце можна пералічыць па пальцах.

У Нідэрляндах мы плянавалі агледзець толькі Амстэрдам, але там не ўдалося знайсьці жыльлё (нагадаю, што езьдзілі мы па каўчсёрфінґу). Замест гэтага мы атрымалі запрашэньне з Гааґі (нід. Den Haag, анґ. The Hague) — горада, імя якога ў нашай краіне ўжываюць толькі ў сумным для нас кантэксьце, калі кажуць аб парушэньні ў Расіі правоў чалавека. Што ж уяўляе зь сябе сам горад, ня ведае амаль ніхто. Тут мы правялі 3 ночы ў абсалютна афіґеннага чувака па імі Маартэн, выдатна патусіўшы і пагутарыўшы зь ім і яго сябрамі.

Найлепшае слова, падыходнае для апісаньня Нідэрляндаў, гэта прадуманасьць. Тут усё прадумана і аптымізавана так, што не ўзнікае сумніву, што да вырашэньня пытаньня падышлі навукова, зь веданьнем справы і вопытам. Каб гэта зразумець, дастаткова зірнуць на дызайн гарадзкога асяродзьдзя.

Вуліцы ўладкованыя такім чынам, каб знаходзячымся на іх людзям было зручна і бясьпечна. Усюдыісная разьметка, пандусы, якасная і акуратная плітка, сьветлафоры, абмежавальнікі, падзел патокаў, і проста добра прадуманая арґанізацыя дарожнага руху. Усё зроблена такім чынам, каб максымальна панізіць саму магчымасьць таго, што дзесьці здарыцца ДТЗ (калі я тут езьдзіў, у мяне пастаянна ўзьнікала думка пра тое, што тут, каб зьбіць пешахода, або ў кагосьці ўрэзацца, трэба вельмі пастарацца). Штогадовая сьмяротнасьць на дарогах складае менш за 3,8 чалавек на 100 000 насельніцтва ў год, і працягвае падаць. Для параўнаньня, у Расіі гэты паказчык складае аж 18,8 чалавек на кожныя 100 000, гэта значыць амаль у 5 разоў вышэй (у Беларусі — 10,9).

Як і ў Бэльґіі, на ціхіх вуліцах пешаходныя пераходы прыўзьнятыя над узроўнем дарогі, і добра пазначаныя.

Часам сустракаюцца сьветлафоры зь ніжняй сэкцыяй.

Асноўным відам гарадзкога транспарту зьяўляецца ровар, які ўжо даўно стаў адным з сымбалаў краіны. Тысячы ровараў.

На ровары можна праехаць дзе заўгодна ў горадзе, ды і паміж гарадамі, калі ў вас ёсьць жаданьне — для гэтага ёсьць уся інфраструктура.

Любая вуліца, акрамя праезнай часткі і тратуара, заўсёды мае асобную роварную дарожку (зрэдку па ёй езьдзяць на мапэдах).

Акрамя ровараў, вельмі добра разьвіты грамадзкі транспарт, асабліва трамваі.

Ваґоны вельмі разнастайныя, як у Сан-Францыска. Адна паездка на грамадскім транспарце каштуе 3 эўра (квіток дзейнічае і для перасадак на працягу гадзіны з моманту першага выкарыстаньня), дзённы квіток — 6,50 эўра, вядома, ёсьць месячныя абанэмэнты. Для дзяцей і студэнтаў даецца зьніжка ў 40%.

Частка ліній праходзіць пад зямлёй. Усе падземныя станцыі забясьпечаныя эскалятарамі і ліфтамі, каб людзі з абмежаванай мабільнасьцю ня адчувалі нязручнасьцяў. Сканаваньне білета ажыццяўляецца пры пасадцы. Калі вас зловяць без квітка, трэба будзе выплаціць штраф каля 40 эўра. Аўтобусы і трамваі ходзяць часта, на іх можна дабрацца ў любы канец горада.

Па некаторых лініях езьдзяць таксама і аўтобусы, а вось праезд аўтамабіляў па такіх дарогах абмежаваны адмысловай агароджай. Аўтобус і трамвай, пад’яжджаючы, перадаюць варотам радыёсыґнал, які іх адчыняе. Аўтамабілі праехаць ня могуць.

Слупкі ўсталёўваюцца на ўсіх вуліцах, дзе праезд дазволены толькі некаторым аўтамабілям (напрыклад, гарадзкіх службаў). Слупкі таксама кантралююцца радыёсыґналам. Праскочыць за іншай аўтоўкай не атрымаецца — слупок падымаецца вельмі хутка і прычыніць аўтамабілю парушальніка моцныя пашкоджаньні.

Стаянкі ў цэнтры ўсюды платныя, а мясцовыя жыхары купляюць спэцыяльны гадавы абанэмэнт, які каштуе 36 эўра за першую машыну, і 420 эўра (гэта не памылка друку, чатырыста дваццаць) за кожную дадатковую. Знак клапатліва нагадвае кіроўцам, як пазьбегнуць крадзяжу — «машыну замкні, каштоўнасьці забяры».

Збор сьмецьця ўсюды зьдзяйсьняецца паасобку.

Вельмі распаўсюджаныя падземныя кантэйнэры — сховішча сьмецьця знаходзіцца пад зямлёй, і таму не стварае дрэннага паху і не прыцягвае пацукоў, птушак і насякомых. Выманьне сьмецьця зьдзяйсьняецца спэцыяльнай машынай.

Большасьць будынкаў, як старых, так і новых, пабудаваныя з не пакрытае вапнай бурае цэґлы. Цікава, раней я думаў, што гэта асаблівасьць Паўночнай Амэрыкі, але аказваецца, гэта характэрна для ўсяе паўночна-заходняй Эўропы, уключаючы Скандынавію і Брытанію. У паўднёвай палове (раманскіх краінах) дамы звычайна пакрывалі ввапнай. Ня ведаю, наколькі дакладнае гэта маё назіраньне, і чаму так склалася, але маю права выказаць здагадку, што на поўначы бяліць будынкі было менш практычным з-за больш халоднага і пахмурнага клімату, з-за якога пабелены дом хутчэй аблазіць.

Бураваты колер на вуліцах пераважае.

А вось паштовыя скрыні — аранжавыя. Аранжавы зьяўляецца дынастычным колерам Аранскай дынастыі, да якой належаць і сёньняшняя каралева Нідэрляндаў Бэатрыкс. Сама назва «Аранскі» (Oranje) даслоўна перакладаецца як «аранжавы», і ідзе ад пачынальніка дынастыі Вілема Аранскага (Willem van Oranje), які быў адным з лідэраў Нідэрляндскай буржуазнай рэвалюцыі XVI стагодзьдзя, у выніку якой утварылася першая галяндзкая дзяржава (Рэспубліка Сямі Аб’яднаных Ніжніх Земляў) са сталіцай у Гаазе, што адваявала незалежнасьць у Гішпаніі. Да канца 18 стагодзьдзя верхняя паласа сьцяга Нідэрляндаў таксама была аранжавай, а сёньня гэты колер стаў нацыянальным — напрыклад, форму гэтага колеру носіць нідэрляндская зборная па футболе.

Вулічны тэлефон.

Прыпынак аўтобуса.

На знаку «пешаходная зона» мужчына вядзе хлопчыка. Гэта здалося мне цікавым, калі ў іншых краінах сустрэліся такія ж знакі, але зь іншай полавай і ўзроставай прыналежнасьцю намаляваных на іх чалавечкаў.

Знак «асьцярожна, дзеці» даволі незвычайны.

Прама ў жылым раёне — міні-заапарк.

Дваровая пляцоўка. Усё вельмі акуратна.

Алея зь цікавымі інсталяцыямі. Аматары футбола ацэняць помнік Зідану і Матэрацы, а мне больш спадабаўся ґіґанцкі плястыкавы стол.

Паліцэйскі аўтамабіль.

Чайна-таўн, як жа безь яго.

У Гаазе, як і ў Амстэрдаме, таксама ёсьць каналы, хоць іх далёка ня так шмат.

Горад зьяўляецца сталіцай правінцыі Паўднёвая Галяндыя, і дэ-факта — сталіцай Нідэрляндаў. Хоць галоўным горадам краіны, паводле канстытуцыі, лічыцца Амстэрдам, увесь урад знаходзіцца тут. На фатаґрафіі ніжэй намаляваны Бінэнгоф — комплекс урадавых будынкаў, дзе знаходзіцца парлямэнт (Ґенэральныя штаты, Staten-Generaal, упершыню скліканыя ў 1463 годзе) і рэзыдэнцыя прэм’ер-міністра. У Гаазе жыве каралева, разьмешчаны Вярхоўны суд і Дзяржаўная рада Нідэрляндаў. Тут жа знаходзяцца найбуйнейшыя міжнародныя суды — Міжнародны суд ААН, Міжнародны крымінальны суд, Міжнародны арбітражны суд, і іншыя (гісторыя паказвае, што рана ці позна ўсялякія «зьбіральнікі славянскіх земляў» непазьбежна трапляюць сюды — гэта я пра Мілошавіча, а вы пра каго падумалі?).

«Які герой, ла-ла-ла-ла» — абвяшчае надпіс на плякаце на станцыі падземнага трамвая. Нагадаю, што гэтая паездка праходзіла толькі празь месяц пасьля таго, як быў зьбіты самалёт Малазійскіх авіяліній, большасьць пасажыраў якога былі грамадзянамі Нідэрляндаў. Тут (як і ўсюды за межамі Расіі) ніхто нават не сумняваецца, што гэта было справай рук тэрарыстаў з «Данецкай народнай рэспублікі».

Але як бы вы ня ставіліся да палітыкі, гэты горад ня зможа вам не спадабацца.

У Гаазе мы правялі цэлых тры ночы, і гэта была адна з самых цікавых частак паездкі, бо давялося шмат і на розныя тэмы пакамунікаваць з галяндцамі. У Нідэрляндах абсалютна ўсе свабодна валодаюць анґельскай, таму моўны бар’ер пры зносінах зь імі цалкам адсутнічае. На фота ўнізе: наш хост Маартэн — справа, зьлева — Оля, адзін з двух арґанізатараў нашай паездкі, у цэнтры — другі арґанізатар, ён жа ваш аўтар, латэнтна замышляе чарговае маньяцтва). Акрамя пяцёрых нас, падчас нашага знаходжаньня ў яго студэнцкай кватэры зьмясьцілася маладая пара каўчсёрфэраў са Злучаных Штатаў, а таксама двое яго сябровак, што былі ў яго ў гасьцях. У адзін зь вечароў мы зь імі, а таксама зь іншымі сябрамі Маартэна, схадзілі ў горад патусіць.

З Маартэнам і яго сяброўкамі я шмат гутарыў, паколькі яны апынуліся людзьмі вельмі разумнымі і прасунутымі. Яны шмат распавялі пра жыцьцё ў Нідэрляндах, дзе мне асабліва спадабалася тое, як уладкована іх адукацыя.

Галяндзкія дзеці ідуць у пачатковую школу ў 4 гады (хоць першы год навучаньня — не абавязковы) і вучацца там да 12 гадоў. Гэта базавая адукацыя, якая аднолькавая для ўсіх. Да канца пачатковай школы дзеці праходзяць тэсты, якія абавязаны вызначыць іх узровень адукацыйных здольнасьцяў і інтэлекту. На аснове вынікаў гэтых тэстаў вучням і бацькам рэкамэндуюць адзін з трох узроўняў сярэдняй школы. Каля 60% усіх вучняў навучаюцца на першым, самым простым узроўні (vmbo), навучаньне на якім доўжыцца да 16 гадоў, яшчэ 35% — на другім (havo), астатнія 5% самых разумных — на трэцім, самым складаным (vwo). На двух навышэйшых узроўнях сярэдняя адукацыя доўжыцца да 18 гадоў. Частка адукацыі вядзецца на анґельскай, дзякуючы чаму ўсе галяндцы размаўляюць на ей практычна без акцэнту (дакладней, з акцэнтам — амэрыканскім).

Выбар ўзроўню для вучня носіць характар ​​рэкамэндацыі, і калі вучань зь ёй ня згодны, ён можа паспрабаваць пайсьці на іншы ўзровень, і там выпрабаваць свае здольнасьці. Зьмена ўзроўня дапускаецца — калі вучань не спраўляецца з больш высокім узроўнем з-за недастатковых здольнасьцяў або матывацыі, ён можа перайсьці на ніжэйшы. І наадварот, калі патэнцыял вучня быў ​​недаацэнены з-за яго нясталасьці і недастатковай матывацыі да вучобы, а потым раскрыўся, яму парэкамэндуюць перайсьці на больш складаны ўзровень. Трэба адзначыць, што кожны ўзровень сам па сабе падзелены яшчэ на некалькі, якія таксама адрозьніваюцца па складанасьці і характары задач, да якіх рыхтуюць школьніка.

Пасьля заканчэньня сярэдняй школы (16 або 18 гадоў), практычна ўсе маладыя людзі працягваюць навучаньне. Большасьць вучняў з дыплёмамі vmbo («ніжэйшага ўзроўню») паступаюць на mbo (прафэсійна-тэхнічную адукацыю), якая доўжыцца ад 1 да 4 гадоў. Па яе заканчэньні яны могуць пачаць шукаць працу або паспрабаваць атрымаць вышэйшую адукацыю (hbo) ва ўнівэрсытэце, дзе навучацца трэба ад 4 да 6 гадоў. Вучні «другога» ўзроўню (havo) адразу пачынаюць з вышэйшай адукацыі, і для іх яна доўжыцца каля 3 гадоў, бо многія прадмэты яны вывучаюць яшчэ ў сярэдняй школе, а пасьля заканчэньня унівэрсытэта могуць паступіць у маґістратуру. Што тычыцца выпускнікоў «найвышэйшага» ўзроўню, то яны звычайна атрымліваюць вышэйшую адукацыю па праґраме wo, якая выкладаецца толькі ў невялікай колькасьці унівэрсытэтаў і рыхтуе будучых навукоўцаў, і ў якую маґістратура, як правіла, ужо ўключаная.

Галяндзкая сыстэма адукацыі лічыцца адной зь лепшых у сьвеце, займаючы 8 месца ў агульнасусьветным рэйтынґу (па стане на 2014 год). Як бачыце, тут выдатна ужыты прынцып аптымізацыі, калі кожнага «адукоўваюць» па яго здольнасьцях (мне гэта нават чымсьці нагадала «Цудоўны новы сьвет» Гаксьлі). Бо спрабаваць навучыць будучага столяра вышэйшай матэматыцы гэта марнаваньне часу і грошай, як і прышчапленьня будучаму навукоўцу навыкаў вырабу зэдлікаў.

Як распавялі мне дзяўчыны, у нідэрляндскай школе пры навучаньні пастаянна вучаць крытычнаму мысленьню, тлумачаць, што любую інфармацыю трэба браць пад сумненьне, неабходна заўсёды разглядаць ўсе бакі пытаньня і ўмець прызнаваць свае памылкі. Шкада, што ў нас нічому гэтаму ня вучаць.

Я распавядаў ім пра Расію, ім было цікава даведацца, што расійскі сьцяг заснаваны на сьцягу Нідэрляндаў, Пецярбург будаваўся па вобразе Амстэрдама, а большая частка рускай марской лексыкі запазычаная з галяндзкай (праводзячы свае эўрапейскія рэформы, Пётр I двойчы быў у Нідэрляндах, і многае адтуль пераняў). Вядома, не абышлося і без абмеркаваньня бягучай палітычнай сітуацыі. Па іх словах, усе этнічныя трэньні ва ўсходняй Эўропе ім зусім незразумелыя, а ў Нідэрляндах, напрыклад, любая спроба абмежаваць свабоды (слова, волевыяўленьня, інфармацыі) натыкнулася б на жорсткі супраціў, паколькі гэтыя каштоўнасьці лічацца там асноватворнымі. У той жа час мы размаўлялі і пра ўплыў прапаґанды на масы, роўна як і пра іх псыхалёґію, пра тое, што нават самае прасунутае грамадзтва можа пад дзеяньнем шэрагу фактараў прыйсьці да аўтарытарызму і дыктатуры (адна зь дзяўчын згадала аб маім любімым нямецкім фільме «Die Welle» / «Экспэрымэнт 2. Хваля»). Карацей кажучы, было вельмі цікава.

Нідэрляндзкае грамадзтва вельмі адкрытае і вельмі цярпімае да тых, хто чымсьці адрозьніваецца, а таксама зьяўляецца адным з найменш рэліґійных ў сьвеце — толькі траціна насельніцтва верыць у штосьці звышнатуральнае, і толькі 5% актыўна практыкуюць рэліґію. Рэліґія лічыцца тут сугуба асабістым пытаньнем, якое не прынята дэманстраваць на публіцы. Людзі ў цэлым вельмі ветлівыя і добразычлівыя, і часта ўсьміхаюцца (у Францыі ці Нямеччыне, напрыклад, гэта праяўляецца ў значна меншай ступені). Узровень злачыннасьці з кожным годам падае, так што ўраду даводзіцца нават зачыняць турмы з-за іх дрэннай запоўненасьці (прытым што турма ў Нідэрляндах хутчэй падобная на пансіянат, чым на месца адбываньня пакараньня).

У той жа час галяндцы сваю краіну таксама крытыкуюць і кажуць, што ў іх ёсьць мора праблем. Маартэн сказаў цікавую рэч — ва ўсёй гэтай прадуманасьці ёсьць і недахоп, бо гэта робіць жыцьцё занадта простым і нудным.

Маартэн жыў у студэнцкім інтэрнаце. Кватэра ў інтэрнаце мела два пакоі (у другім жыў чувак, які падчас нашага візыту некуды зьехаў), кухню і прыбіральню з душам. Акрамя ўсіх гэтых выгод інтэрнат быў абсталяваны холам (на фота) і заднім дваром, дзе можна распальваць вогнішча.

* * *

Гааґа разьмяшчаецца на беразе Паўночнага мора, якое ўваходзіць у акваторыю Атлянтычнага акіяну. Тут ёсьць вялікі пляж, на якім мноства людзей займаецца сёрфінґам (як вы памятаеце, заходняе ўзьбярэжжа = добрыя хвалі).

Сёрфэры, каменныя хвалярэзы зьлева, і вось такі забаўляльны пірс... Часам на сьвеце сустракаюцца месцы, вельмі падобныя адзін да аднаго. Мне стала сумна — гэты пляж нагадаў мне Санта-Моніку, тую, у якую я ня вернуся ўжо ніколі.

Халодны вецер прабіраў да костак і гнаў па беразе пазёмку з пяску — з Атлантыкі прыйшоў цыклён, які прынёс холад і дажджы.