Сайт Юрыя Міхеда (a.k.a. juras14)

Баўтцэн (Будышын)

Саксонія, Нямеччына, жнівень 2016
Google Мапы, Яндэкс.Мапы

Баўтцэн знаходзіцца прыкладна ў 50 кілямэтрах на ўсход ад Дрэздэна. Па дарозе сустракаецца біягазавая станцыя, дзе з гною робяць электрычнасьць. Некалькі гадоў таму немцы пабудавалі такую ж у Белгародзкай вобласьці. У самой Нямеччыне лік такіх станцый набліжаецца да 9 000.

Біягазавая станцыя

 

Невялікае мястэчка на 40 тысяч чалавек цікавіла ў першую чаргу як сталіца лужычан — маленькага (усяго каля 60 000 чалавек) славянскага народу, які жыве на ўсходзе Саксоніі. У лужычан ёсьць асобная мова, якая належыць да заходнеславянскай групы (то бок роднасная чэскай, польскай і славацкай). Лужыцкая мова — абагульняючая назва, паколькі ў яе існуе два адрозных дыялекты, верхнелужыцкі (ваколіцы Баўтцэна) і ніжнелужыцкі (ваколіцы Котбуса). На лужыцкай Баўтцэн называецца Budyšin — Будышын.

Будышын

 

Калі я сюды прыехаў, то адразу зразумеў, што зрабіў гэта ня марна. Будышын проста неверагодна добры!

Від на Баўтцэн

 

Гарадок просіцца на паштоўку.

Від на Баўтцэн

 

Тут захавалася раскошная гістарычная забудова, практычна некранутая вайной.

Цэнтр Баўтцэна

 

Прычым гэта ня пара добрых ракурсаў, як часта бывае, а даволі вялікая тэрыторыя, якой хопіць ня менш як на гадзіну шпацыру.

Вуліцы Баўтцэна

 

Флярэнцыя тут згадвалася нашмат часьцей, чым у Дрэздэне.

Саксонская Флярэнцыя

 

Вы б чакалі ўбачыць такое ў мястэчку з насельніцтвам 40 000?

Вуліцы Баўтцэна

 

Проста цуд.

Вуліцы Баўтцэна

 

Рэшткі крапасных сьцен.

Рэшткі крапасных сьцен

 

Воданапорная вежа.

Воданапорная вежа

 

Ніжні горад нагадаў Люксэмбург. Баўтцэн стаіць на рацэ Шпрэе, той жа, што працякае праз Бэрлін.

Ніжні горад

 

Сабор сьвятога Пятра.

Сабор сьвятога Пятра ў Баутцене

 

Арка, што якая грае ролю ўтрымлівальнай распоркі (як у Любэку).

Распорка

 

Вэндзкая вежа ў сярэднія вякі служыла пазыковым астрогам, а цяпер у разьмешчаным побач зь ёй будынку знаходзіцца падатковая інспэкцыя. Пераемнасьць.

Вэндзкая вежа

 

Сярод месцаў, да якіх я не дайшоў, але якія варта было б наведаць — баўтцэнскі мэмарыял, разьмешчаны ў будынку былой турмы Баўтцэн-2. Турма была пабудаваная яшчэ ў 1906 годзе, і першапачаткова прызначалася для зьняволеных, якія адбывалі кароткія тэрміны пакараньня. Падчас дыктатуры нацыянал-сацыялістаў яе сталі выкарыстоўваць для ўтрыманьня тых, хто знаходзіўся пад так званым «абаронным арыштам». Закон аб «абаронных арыштах», па якім у выпадку пагрозы грамадзкаму парадку дазвалялася часова арыштоўваць чалавека без рашэньня суда, быў уведзены яшчэ ў Прусіі ў 1850 годзе. Пры немагчымасьці прад’явіць затрыманаму абвінавачваньне яго прадпісвалася адпусьціць. Нацысты, аднак, сталі выкарыстоўваць «абароннымя арышты» ў якасьці меры змаганьня зь непажаданымі рэжыму людзьмі. У 1934 годзе практыка была пераведзеная пад кантроль Гестапа. Затрыманьню падвяргаліся апанэнты рэжыму, дысыдэнты, сьведкі Іеговы, геі і іншыя «непажаданыя элемэнты». Статус «абароннага арышту» дазваляў бестэрмінова трымаць чалавека ў зьняволеньні без прад’яўленьня абвінавачваньняў. Фактычна гэта азначала перадачу судовых функцый у рукі карных органаў. Турма часта служыла перавалачным пунктам пры адпраўцы такіх людзей у канцлягер.

Зрэшты, яшчэ большую вядомасьць яна атрымала ўжо пры іншым рэжыме — пры камуністах. У НДР Баўтцэн-2 стаў выкарыстоўвацца штазі (усходненямецкія аналягам КДБ, скарачэньне ад Staatssicherheit — «дзяржаўная бясьпека») для ўтрыманьня палітычных зьняволеных. Умовы ўтрыманьня былі жорсткімі, да зьняволеных часта ўжываўся ґвалт. У турме ўтрымліваліся таксама абвінавачаныя ў шпіянажы грамадзяне ФРН і замежнікі, былыя супрацоўнікі штазі і былыя партыйныя функцыянэры. Неўзабаве пасьля падзеньня рэжыму НДР (1989) усе палітвязьні былі адпушчаныя на волю. Турма яшчэ некаторы час выкарыстоўвалася для ўтрыманьня крымінальнікаў, а ў 1992 годзе была зачыненая. Цяпер у будынку адкрыты музэй.

Фота GedenkstätteBautzen, CC BY-SA 3.0

Турма Штазі ў Баўтцэне

 

Сучасныя будынкі.

Сучасныя будынкі

 

Як ужо гаварылася вышэй, Баўтцэн лічыцца сталіцай і культурным цэнтрам лужыцкага народу. Беларускае слова «лужычане» зьяўляецца экзонімам і паходзіць ад назвы мясцовасьці Лужыца. Самі ж сябе яны называюць сербамі (serby), хоць з балканскімі сербамі ніяк не зьвязаныя (прыкладна як крымцаў называюць татарамі, хоць яны не татары). Немцы называлі іх вэндамі (Wenden, гістарычная назва славян у германскіх плямёнаў), аднак, паколькі гэтае слова можа выкарыстоўвацца з грэблівым адценьнем (з прыкладным значэньнем «дзеравеншчына»), афіцыйная назва лужычан была зьмененая на «Sorben» (балканскія сербы па-нямецку называюцца «Serben»).

Лужыцкія культурныя ўстановы

 

У мінулым вобласьць расьсяленьня славян-палабаў (расьселеных «па Лабе», то бок па Эльбе) была нашмат шырачэйшай, фактычна ўся ўсходняя палова сучаснай Нямеччыны была заселеная славянскімі плямёнамі. Многія сучасныя нямецкія тапонімы, напрыклад, Любэк (Любіцэ), Лейпцыг (Ліпск), Ростак, Брандэнбург (Бранібор), Хемніц (Камяніца), практычна ўсе назвы, якія сканчаюцца на -in, -itz, -ow, -au, маюць славянскае паходжаньне. З часам больш шматлікія германскія плямёны паступова расьсяляліся на ўсход і асымілявалі славян, падобна таму, як на поўначы Расеі славяне калісьці асымілявалі фіна-вугорскія плямёны, з-за чаго шматлікія тапонімы на поўначы маюць фіна-вугорскае паходжаньне.

У часы гітлерызму лужычане былі адзіным славянскім народам, прадстаўнікі якога не патраплялі пад дзеяньне расавых законаў. Праўда, расавыя тэарэтыкі нацыянал-сацыялізму тлумачылі гэта тым, што лужычане нібыта зьяўляюцца славянізаванымі германцамі, з чаго вынікала, што іх трэба як мага хутчэй германізаваць назад. Фактычна лужыцкія культура і мова патрапілі пад забарону. Лужыцкія арганізацыі былі забароненыя, а дзеячы нацыянальнага адраджэньня падвяргаліся рэпрэсіям. Процілеглай была сытуацыя ў НДР — лужыцкая культура прывіталася, а лужыцкая мова нават атрымала рэгіянальны статус.

Сёньняшнія лужычане — адзіныя нашчадкі палабаў, якія пакуль што захоўваюць сваю мову і культуру. На жаль, працэс асыміляцыі, абумоўлены ўжо аб’ектыўнымі сучаснымі прычынамі, працягваецца. Роднай мовай для для лужыцкіх сербаў ужо даўно стала нямецкая, гістарычны мова захоўваецца ў якасьці дадатковай, валодаюць ёй ня вельмі добра і ня ўсё. У цяперашні час ніжнелужыцкая мова знаходзіцца на мяжы выміраньня, верхнелужыцкая мае «праблемны» статус.

Крама кніг на верхнелужыцкай.

Крама кніг на верхнелужыцкай

 

Хоць доля лужычан у насельніцтве Баўтцэна складае толькі каля 5—10 адсоткаў, большасьць вулічных паказальнікаў таксама дублюецца і на верхнелужыцкай.

Паказальнік уезду

 

Правапіс лужыцкай мае агульныя элемэнты як з польскай, так і з чэшскай. Напрыклад, тэатр на лужыцкай называецца dźiwadło. Слова падобнае на чэшскі аналяг «divadlo», пры гэтым артаграфія больш нагадвае польскую.

Напісаньне лужыцкай

 

Усе вуліцы таксама падпісаныя на лужыцкай, прычым усе назвы перакладзеныя даслоўна (напр., Kesselstraße — «кацельная вуліца»). Слова «hasa», мяркуючы па ўсім, паходзіць ад нямецкага «Gasse» (завулак), аднак, «hasa» і «dróha» (пар. «дарога») выкарыстоўваюцца не ў якасьці эквівалентаў нямецкім «Gasse» і «Straße», а цалкам адвольна.

Вулічныя шыльды на лужыцкай

 

Сацыялістычнае мінулае падразумявае хаця б некаторую колькасьць панэльных шматпавярховак, хоць выглядаюць яны сёньня вельмі акуратна. Адна гістарычная асаблівасьць гэтага рэгіёну заключалася ў тым, што ў часы НДР ён быў у ліку месцаў, куды не дабіваў сыгнал заходненямецкага тэлебачаньня. Такія мясцовасьці жартоўна называлі «далінамі невукаў» («Täler der Ahnungslosen»), бо жыхары гэтых рэгіёнаў ня мелі доступу да аб’ектыўнай інфармацыі з захаду, і маглі глядзець толькі прапагандысцкае ўсходненямецкае дзяржтэлебачаньне.

Панэлька

 

Заўсёды дзівіўся, як у Нямеччыне і наогул у Эўропе прымудраюцца так якасна брукаваць тратуары. Каштоўная гранітная плітка выкладзеная вельмі шчыльна і служыць дзесяцігодзьдзямі.

Плітка

 

Уздоўж тратуараў пракладзены роварныя дарожкі.

Роварныя дарожкі

 

Для зручнасьці пешаходаў, асабліва маламабільных, у месцах высокага пешаходнага трафіку тратуары зробленыя на адным узроўні з дарогамі. Небясьпечныя ўчасткі, дзе ў аўтамабіля ёсьць спакуса трохі «зрэзаць» шлях, агароджаныя слупкамі.

Слупкі

 

Некалькі тыпаў сьметніцы маюць агульныя рысы.

Сьметніцы

 

Маленькая машына для прыбіраньня вуліц, характэрная для эўрапейскіх гарадоў з гістарычнай забудовай.

Машына для ўборкі вуліц

 

Крутую дзіцячую пляцоўку можна зрабіць нават на абмежаванай прасторы.

Дзіцячая пляцоўка

 

Нямеччына, зрэшты, таксама не ідэальная, у адрозьненьне ад Паўночнай Эўропы.

Паркоўка

 

Калі вам выпадзе падарожнічаць у гэтых краях, абавязкова заедзьце ў Баўтцэн — не пашкадуеце!

Чорт