Сан-Францыска, частка 4: Форт-Рос

Каліфорнія, ЗША, травень 2013
Google Мапы, Яндэкс.Мапы

Апавяданьне пра Алькатрас чытайце па гэтай спасылцы

У 100 кілямэтрах на поўнач ад Сан-Францыска знаходзіцца ўнікальная частка рускай гісторыі — Форт-Рос. Прычым гаворка ідзе не аб адной з шматлікіх хваляў эміграцыі. Форт-Рос — драўляная крэпасьць, пабудаваная рускімі каляністамі, якія трапілі ў Амэрыку праз Аляску і паступова прасоўваліся на поўдзень. Гэта была адна з самых аддаленых кропак зямнога шару з тых, што калі-небудзь якія належалі нашай краіне.

Дарога з Сан-Францыска да Форта праходзіць па вельмі маляўнічых месцах.

Разьмешчаныя там у асноўным лугі і фэрмы. Ужо потым мне раптам прыйшло ў галаву, што гэты краявід вельмі падобны на той, што намаляваны на сусьветна вядомых шпалерах для рабочага стала, якія па змоўчаньні выкарыстоўваліся ў Windows XP. Аказалася, што я праязджаў у 5 хвілінах ад месца, намаляванага на той фатаграфіі. Калі б я ведаў гэта тады, то абавязкова бы даехаў і зрабіў бы свой здымак. Радасьць была б такой, як вось ад гэтага.

Горад Пэталума.

Выязджаем на трасу №1, якая ідзе ўздоўж акіяну.

Узрушаюча прыгожыя месцы.

Дарога віхляе ў гарах.

Нарэшце перад намі паўстае закінуты кавалачак Радзімы.

Крэпасьць была заснаваная ў 1812 годзе.

Над ёй лунае бел-сіне-чырвоны трыкалёр з двухгаловым арлом.

Гэта сьцяг Расійска-Амэрыканскай Кампаніі. У вядзеньні гэтай «дзяржкарпарацыі» знаходзілася даследаваньне і калянізацыя амэрыканскага кантынэнту.

Рашэьнне аб стварэньні крэпасьці ў гэтай мясцовасьці прыняў першы кіраўнік Рускай Амэрыкі Аляксандар Баранаў (1790-1818). Чалавек гэты нарадзіўся ў Каргапалі Архангельскай губерні і прысьвяціў амаль 30 гадоў жыцьця калянізацыі Амэрыкі — засноўваў пасёлкі і наладжваў вытворчасьць і промыслы. Месца ў ходзе сваіх даследчых экспэдыцыяў выявіў лейтэнант Іван Кускоў (1765-1832, нарадзіўся і памёр у г. Тоцьма Валагодзкай правінцыі). На здымку — хата Кускова.

Практычнай мэтай стварэньня форта было забесьпячэньне Аляскі прадуктамі харчаваньня. Хоць гішпанцы і прэтэндавалі на гэтыя тэрыторыі, фактычна яны імі калянізаваныя не былі, і мяжа іх уладаньняў на поўнач ад Сан-Францыска не была вызначана. Зямля пад форт была набытая ў індзейцаў. Дзякуючы міралюбнай палітыцы рускіх па дачыненьні да мясцовага насельніцтва, канфліктаў зь індзейцамі ў іх амаль не ўзьнікала (чаго ня скажаш пра іншых эўрапейскіх каляністаў Амэрыкі). Капітан 1 рангу Лявонцій Гагемэйстэр (1780-1833), які стаў кіраўніком Рускай Амэрыкі пасьля Баранава, падпісаў з правадырамі навакольных плямёнаў дамову з мэтай легітымізацыі прысутнасці там расіян.

У 1821 Мэксіка абвясьціла аб сваёй незалежнасьці ад Мадрыду, і Каліфорнія стала часткай новай дзяржавы. Мэксіканцы таксама спрабавалі дыпламатычна выгнаць рускіх, але зрабіць гэтага не маглі. Расійска-Амэрыканская Кампанія спрабавала дамагчыся ад МЗС Расіі ўзьдзеяньня на мэксіканскія ўлады, каб тыя прызналі калёнію і афіцыйна вызначылі мяжу зь ёй, але ў міністэрстве заўсёды адказвалі адмовай. Расійскі адмірал Фэрдынанд Врангель (1797-1870) падчас перамоваў у Мэхіка высьвятліў, што Мэксіка пагодзіцца прызнаць іх наўзамен яе афіцыйнага прызнаньня Расіяй, але Мікалай I адмовіўся пайсьці на такія ўмовы.

Каляністы, сумесна з нанятымі на працу індзейцамі, займалася земляробствам, жывёлагадоўляй, вытворчасьцю (мэбля, будаўнічыя матэрыялы з дрэва, калёсы, колы, вырабы са скуры і мэталаў), а таксама суднабудаваньнем. Каляністы пражывалі па ўсёй акрузе, было заснавана тры ранча. Да 1836 насельніцтва калёніі склала 260 чалавек і было шматнацыянальным (траціну складалі эўрапейцы, траціну — індзейцы, і траціну — алевуты з Аляскі). Паколькі рускіх жанчын у калёніі амаль не было, мужчыны жаніліся ў асноўным зь дзяўчынамі зь мясцовых індзейскіх плямёнаў.

Аднак, існаваньне форта было стратным для Расійска-Амэрыканскай Кампаніі. У сярэдзіне трыццатых гадоў яна заключыла дамову з да гэтага часу існуючай Кампаніяй Гудзонава заліву аб пастаўках прадуктаў харчаваньня, пасля чаго неабходнасьць у Форт-Росе адпала. Улічваючы таксама яго нявызначаны статус, РАК вырашыла яго прадаць. У 1841 ён быў прададзены швэйцарцу, грамадзяніну Мэксікі Джону Сатэру. Так скончылася гісторыя гэтай калёніі.

З гэтымі месцамі зьвязаная яшчэ адна гісторыя, якая адбылася незадоўга да пабудовы форта, і была папулярызаваная у рок-опэры «Юнона і Авось» (песьня «Я тебя никогда не забуду, я тебя никогда не увижу»). У 1806 экспэдыцыя камэргера Мікалая Разанава (1764-1807) на караблях «Юнона» і «Авось» прыбыла ў Каліфорнію з мэтай набыць прадукты харчаваньня для для паселішчаў на Алясцы, якія іспытвалі іх недахоп. Паколькі Гішпанія была хаўрусьніцай Напалеона, адносіны з Расіяй не віталіся, але адукаваны і абыходлівы Разанаў цалкам пакарыў губэрнатара Хасэ Арільягу і камэнданта крэпасьці Сан-Францыска Хасэ Аргуэльё, а таксама яго дачку, 15-гадовую Кансэпсьён (Канчыту) Аргуэльё, якая там славілася за першую прыгажуню. Празь некаторы час 42-гадовы Разанаў зрабіў ёй прапанову. Легенда асноўны ўпор робіць менавіта на рамантычнай гісторыі, але людзі, якія ведалі Разанава, казалі, што ён быў чалавекам цьвярозага розуму і ня мог страціць галаву ад каханьня. Насамрэч ён перасьледваў дыпляматычныя мэты — гэты шлюб мог бы ўмацаваць пазыцыю Расіі ў Каліфорніі. Што тычыцца Канчыты, то ёй закружылі галаву думкі пра шыкоўнае жыцьцё пры Імпэратарскім двары ў Пецярбургу. Бацькі Канчыты былі супраць, але яна была настолькі настойлівай, што яны пагадзіліся, пры ўмове, што Разанаў атрымае дазвол на гэты міжканфэсійны шлюб у папы Рымскага. Разанаў зьехаў з Каліфорніі ў пачатку чэрвеня і прывёз на Аляску больш за 50 тон прадуктаў харчаваньня, а затым адправіўся за дазволам на шлюб. У верасьні ён дабраўся да Ахотска, пачаліся халады і бездараж, але ён усё роўна рушыў у шлях. Перапраўляючыся праз рэкі, некалькі разоў правальваўся пад лёд, некалькі разоў начаваў прама на сьнезе, моцна захварэў. Страціўшы прытомнасьць, упаў з каня і моцна стукнуўся галавой, і першага сакавіка 1807 г. памёр у Краснаярску.

Канчыта чакала яго цэлы год. Выходзіла на мыс, дзе зараз знаходзіцца апора маста «Залатыя вароты», садзілася, і глядзела на акіян. У 1808 годзе А. Баранаў напісаў да яе бацькі ліст, дзе паведаміў аб сьмерці Разанава і вызваліў дзяўчыну ад дадзенага абяцаньня. Аднак, замуж за іншага яна выходзіць адмовілася, замест гэтага прысьвяціўшы жыцьцё дапамозе бедным і навучаньню індзейцаў. У 1851 пайшла ў манастыр, дзе і памерла ў 1857 годзе. Па словах амэрыканскага адмірала Ван Дэрсі, калі б Разанаў пражыў на 10 гадоў даўжэй, то тое, што сёньня называецца Каліфорніяй і Амэрыканскай Брытанскай Калюмбіяй, належала бы рускім.

Сёньня адзіным захаваным будынкам зьяўляецца дом камэнданта Ротчава (падчас нашага візіту ён як раз знаходзіўся на рэканструкцыі) — усе астатнія будынкі былі разбураныя землятрусам 1906 году. Аднаўленьне гістарычнага паселішча адбывалася на працягу ўсяго XX стагодзьдзя, і працягваецца і сёння на прыватныя ахвяраваньні. У доме зьлева ад ротчаўскага разьмяшчаліся канторы. Двухпавярховы дом справа (складскія памяшканьні) быў нанова адбудаваны зусім нядаўна — дрэва яшчэ не пасьпела пацямнець.

Царква сьвятой Тройцы. У ёй часам праводзяцца службы.

Млын быў пабудаваны майстрамі ў Расіі, прывезены і сабраны тут (грошы вылучыў Віктар Вексельберг).

У хаце Ротчава.

Адміністрацыйны будынак.

На складзе.

Працуюць у форце мясцовыя валанцёры. Па-руску ніхто зь іх не размаўляе, але тое, як старанна яны захоўваюць чужую гісторыю, выклікае вялікую павагу. Бо мы самі нават сваю ня ўмеем захоўваць.

У цяперашні час у Расіі па рамане Дзмітрыя Палятаева здымаецца фантастычны фільм «Форт-Рос». Чакаем з нецярпеньнем.

Форт знаходзіцца зусім побач з акіянам. Цудоўныя месцы.

Грыфы.

Вечарэла, з акіяна пачаў напаўзаць туман. Трэба было вяртацца.

Віды тут настолькі добрыя, што праяжджаючым пастаянна хочацца спыняцца і здымаць. Для гэтага на кожным выгібе дарогі прадугледжаныя спэцыяльныя кішэні.

Вусьце ракі, якая ў часы калёніі называлася Славянкай, а цяпер — Рашн-Рывер («Russian river» — «руская рака»). На ёй разьмешчаны пасёлак Джэнэр.

У заключэньне гэтага аповеду, хацелася б выказаць сваю велізарную падзяку Ніне Дубавай, найінтэлігентнешаму і найцікавейшаму чалавеку, якая калісьці вучыла майго бацьку ў школе, больш за 20 гадоў пражыла ў ЗША, але пры гэтым захавала сапраўдную любоў да Расіі, рускай культуры і гісторыі. Яна ня толькі гасьцінна прыняла мяне на гэтыя некалькі дзён, але і правяла дэталёвыя экскурсіі па горадзе і навакольлю, пра якія яна ведае абсалютна ўсё. Дзякуючы ёй гэтая паездка атрымалася ў шмат разоў лепш і цікавей.

* * *

Вяртаемся назад. У блакітным небе не відаць ні хмурынкі, вячэрняе сонца ўсё яшчэ асьвятляе зямлю, але частка яе ўжо схавалася ў ценях, што адкідваюць высокія горы. Але вось у далечыні зьяўляецца велічэзная, густая і непраглядная коўдра шэрага туману. Гэта значыць, што мы зноў пад’яжджаем да халоднага заліву, дзе на скалістым, прадзьмуваемым акіянічнымі вятрамі мысе раскінуўся горад сьвятога Францішка.